SAĞLAM BİNA NASIL ANLAŞILIR?

Sağlam bir binada ilk bakışta farkedilebilecek bazı teknik özellikler

Sağlam bir binanın anlaşılması için hem gözlemsel hem de teknik bazı kriterlere bakmak gerekir. İşte dikkat edilmesi gereken ve gözle yapılabilecek bazı gözlemler :

Bodrum katlar

Bodrum kat, binanın taşıyıcı sistemlerinin en çok gözlemlenebildiği ve sorunların en net görüldüğü yerlerden biridir. Tavanda nemlenme, su lekesi veya küf varsa, bu dışarıdan veya zemin altından su sızdığını gösterir. Su yalıtımı yeterli değilse, beton içine su girer ve bu da demir donatının paslanmasına neden olur. Kolon ve kirişlerin yüzeyinde pas izi, demir görünümü ya da beton dökülmeleri varsa, taşıyıcı sistem zarar görmeye başlamış demektir. Bu korozyon zamanla betonun aderansını bozar, taşıma kapasitesi düşer. Yeraltı su seviyesinin yüksek olduğu yerlerde, temel izolasyonu yetersizse zemin kat zamanla suya maruz kalabilir. Bu durum sadece dayanıklılığı değil, uzun vadede bina sağlığını ve konforunu da tehdit eder. Bodrum kat iyi havalanmıyorsa, iç mekandaki nem sürekli yüksek kalır. Bu da paslanmayı hızlandırır. Havalandırma açıklıklarına veya nem alma sistemlerine dikkat edilmelidir.

Taşıyıcı sistemler

Binanın taşıyıcı sistemlerini gözle kontrol etmek, yapının genel durumu hakkında ilk ve önemli fikirleri verir. Taşıyıcı sistemin temel elemanları olan kolon, kiriş ve perde duvarlar; binanın yükünü zemine aktaran unsurlardır. Bu elemanlarda çatlak, beton dökülmesi, paslanmış demir donatıların görünmesi veya şekil bozuklukları gibi sorunlar varsa, bu durum yapının dayanıklılığını olumsuz etkileyebilir. Özellikle kolonlarda diyagonal (çapraz) çatlaklar, taşıma kapasitesinin zayıfladığına işaret eder. Ayrıca, kolon veya kirişlerin sonradan kesilmiş ya da daraltılmış olması da büyük bir risktir. Bu nedenle, binanın bodrum ve zemin katında bulunan taşıyıcı sistem elemanlarının dikkatli bir şekilde gözlemlenmesi, olası riskleri erkenden fark etmek açısından oldukça önemlidir.

Bina inşa yılı 2000 yılı öncesinde yapılmış binalar, günümüzdeki deprem yönetmeliklerine göre inşa edilmediği için yapısal açıdan ciddi riskler barındırabilir. O dönemde kullanılan mühendislik hesaplamaları, malzeme kalitesi ve denetim süreçleri bugünkü standartların oldukça gerisindeydi. Özellikle hazır beton yerine elle karılmış betonun kullanılması, donatı yerleşimindeki eksiklikler ve zayıf temel sistemleri, bu yapıların depreme karşı dayanıksız olmasına neden olabilir. Ayrıca birçok binada deprem güvenliği sağlayan perde duvar gibi elemanlar bulunmadığından, yatay yüklere karşı dirençleri düşüktür. Bu nedenle 2000 öncesi yapılmış binalar, mutlaka teknik incelemelerle değerlendirilip gerekiyorsa güçlendirme ya da kentsel dönüşüm kapsamına alınmalıdır.

İskan belgesi Bir yapının iskan belgesine sahip olması, o binanın ruhsatına ve imar planına uygun şekilde tamamlandığını ve ilgili belediye ya da idare tarafından oturum için onaylandığını gösterir. İskan, yapının elektrik, su, kanalizasyon, yol gibi altyapı hizmetlerine uygun olduğunu ve teknik yönden minimum şartları sağladığını belgeleyen resmi bir belgedir. Ancak bu belge, binanın depreme karşı sağlam olduğu anlamına doğrudan gelmez. Özellikle eski yapılarda, iskan belgesi alınmış olsa bile beton kalitesi, taşıyıcı sistemin durumu ve deprem yönetmeliğine uygunluk gibi kritik unsurlar eksik olabilir. Dolayısıyla iskan belgesi binanın yasal uygunluğunu gösterirken, yapısal sağlamlığın değerlendirilmesi için mutlaka teknik incelemeler yapılması gerekir.

Binanın projelerine erişim Bir binanın yapım projelerine erişmek, yapının sağlamlığını değerlendirmek açısından son derece önemli bir adımdır. Statik, betonarme ve mimari projeler; binanın taşıyıcı sistem düzeni, kolon-kiriş yerleşimi, kullanılan malzeme cinsleri ve boyutları gibi kritik bilgileri içerir. Bu projeler sayesinde, yapının mühendislik hesaplarına göre doğru şekilde inşa edilip edilmediği kontrol edilebilir. Ayrıca sonradan yapılan tadilatların taşıyıcı sisteme zarar verip vermediği de projelerle karşılaştırılarak anlaşılabilir. Deprem risk analizleri ve bina performans değerlendirmeleri de genellikle bu projelere dayanarak yapılır. Bu nedenle, binanın sağlamlığı hakkında teknik ve güvenilir bir değerlendirme yapabilmek için orijinal yapım projelerine ulaşmak büyük önem taşır.

Zemin etüdü Binanın zemin etüdü raporuna erişmek, yapının sağlamlığını değerlendirmek açısından hayati öneme sahiptir. Zemin etüdü, binanın inşa edildiği zeminin fiziksel ve jeolojik özelliklerini ortaya koyar; zemin türü, taşıma kapasitesi, sıvılaşma riski gibi faktörler bu raporda detaylı şekilde yer alır. Sağlam bir yapı, ancak üzerine kurulduğu zemin yeterince güçlü ve uygun olduğunda deprem gibi doğal afetlere karşı dayanıklı olabilir. Zayıf veya sıvılaşmaya müsait zeminlerde inşa edilen binalar, yapısal olarak ne kadar iyi planlanmış olursa olsun, deprem sırasında ciddi hasar görebilir. Bu nedenle, zemin etüdü raporu binanın sadece üst yapısını değil, temel sisteminin güvenliğini de değerlendirmeye olanak tanıdığı için, binanın genel sağlamlığı hakkında sağlıklı bir kanaat oluşturulmasını sağlar.